Het nakende lenteoffensief van Oekraïne: er staat veel op het spel

Tijdens de oorlog in Oekraïne heeft Rusland in 2022 een aantal zware nederlagen opgelopen. Oekraïne leek daardoor op weg naar een definitieve overwinning, maar Rusland is nog niet uitgeteld. Want de oorlog gaat in 2023 een nieuwe, cruciale fase in. Onze Rusland- en Oost-Europakenner Jan Balliauw voorspelt een uitputtingsslag die alle kanten kan uitgaan.

Op het moment dat president Volodimir Zelenski op weg was naar Washington ontmoette Vladimir Poetin zijn uitgebreide defensiestaf in Moskou. In de zaal zaten honderden hoge militairen en virtueel volgden nog eens een paar duizend hoge militairen de bijeenkomst. De toespraak van Poetin was somber. Hij gaf toe dat het Russische leger in Oekraïne met onvoorziene problemen te maken had en gaf de militaire leiding de opdracht die problemen op te lossen. Poetin maakte duidelijk dat geld daarbij geen probleem zou zijn. 

Zijn defensieminister Sergej Sjojgoe gaf in een lange, monotone toespraak een overzicht van de "speciale militaire operatie" in Oekraïne en de maatregelen die hij voorstelde voor het komende jaar om de vastgestelde problemen aan te pakken, onder meer de verhoging van het aantal militairen in het Russische leger van 1,15 naar 1,5 miljoen. De sfeer in de zaal was niet die van een nakende overwinning.

De nervositeit is groot omdat in de gelekte geheime Pentagondocumenten, de zogenaamde Discord-lekken, het offensief al een officiële startdatum had gekregen: zondag 30 april. Oekraïne trok de waarachtigheid van de informatie in de lekken in twijfel, maar voorlopig ziet het er wel naar uit dat het gaat om een echt lek van geheime Amerikaanse informatie. 

Door de documenten weten we ook dat Oekraïne een aanzienlijke troepenmacht heeft klaargestoomd om in het offensief te gaan. In totaal moeten rond deze tijd 12 Oekraïense gevechtsbrigades, van ongeveer 4.000 soldaten elk, klaarstaan om in de aanval te gaan. Negen brigades zijn getraind en uitgerust door het Westen, onder meer met de recent geleverde Leopard en Challenger tanks. Die informatie is intussen ook bevestigd door andere bronnen.

Bekijk video

Hoe gevechtsklaar die militairen en materieel zijn, is evenwel onduidelijk. De Pentagonlekken geven de situatie weer eind februari, niet nu. Het Westen heeft veel beloofd, maar of die beloftes allemaal zijn nagekomen is minder duidelijk. Zelfs over de tanks die intussen in Oekraïne zijn, is niet geweten in hoeverre ze echt inzetbaar zijn in oorlogsomstandigheden. Veel tanks komen uit voorraden en hebben lang stil gestaan. In normale omstandigheden zouden ze eerst een grondige revisie van enkele maanden moeten ondergaan voor ze inzetbaar zijn, maar daar was nu geen tijd voor.

In die documenten lezen we dat de negen brigades die door het Westen zijn uitgerust, 253 tanks zouden moeten hebben. Als we alle gekende beloftes samenleggen, komen we niet aan dat getal. Londen heeft 14 Challenger tanks beloofd, van de andere NAVO-landen zijn er in totaal beloftes voor een goede 100 Leopard-2 tanks. De 31 Amerikaanse Abrams tanks komen pas ten vroegste midden mei naar Duitsland voor de opleiding van de Oekraïense equipes die ze moeten gaan bedienen. De beloofde Leopard-1 tanks zullen volgens de Oekraïense minister van Defensie ook niet tijdig in Oekraïne zijn om deel te nemen aan de tegenaanval. 

Toch zijn volgens NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg intussen al 230 tanks geleverd door de NAVO-landen, naast 1.550 gepantserde wagens, meer dan 98 procent van de beloofde wapenhulp. Op basis waarvan hij die uitspraak deed, maakte hij niet duidelijk. 

De gevechtskracht van brigades wordt natuurlijk niet alleen bepaald door tanks. Je hebt veel meer nodig om door vijandelijke linies te breken, zeker als je weet dat de Russen de voorbije maanden stevige defensieve werken hebben uitgevoerd aan de huidige frontlijn met uitgebreide mijnenvelden. Je hebt dus materieel nodig om die mijnenvelden snel te neutraliseren. Daarnaast zijn gepantserde infanterievoertuigen essentieel om je troepen enigszins veilig aan de frontlijn te krijgen en te laten bewegen. Artillerie moet de vijandelijke linies kunnen bestoken, maar net daar heeft Oekraïne een tekort aan munitie.

De gevechtskracht wordt ook aanzienlijk versterkt bij een gecoördineerd optreden van alle eenheden, de zogenaamde Combined Arms Operations (gecombineerde wapenoperaties). De Oekraïners hebben daar sinds januari tijdens Amerikaanse opleidingen in Duitsland doorgedreven ervaringen mee opgedaan. Maar Oekraïense militairen aan de frontlijn zeggen dat dit soort gecompliceerde oorlogsvoering momenteel zo goed als onmogelijk is, alleen al bij gebrek aan gestandaardiseerde beveiligde communicatiemiddelen.

Een probleem voor de Oekraïners is ook dat de Russische luchtmacht nauwelijks verliezen heeft geleden. En dat kan een probleem worden tijdens het geplande lenteoffensief. Oprukkende troepen zijn nu eenmaal kwetsbaarder voor luchtaanvallen. De Russische luchtmacht heeft zich tot nu redelijk afzijdig gehouden in Oekraïne omdat de Oekraïense luchtafweer vrij performant was. Maar door de Pentagonlekken werd ook duidelijk dat Oekraïne bijna door zijn voorraad luchtafweerraketten zit. Tegen eind mei zou het land zonder effectieve luchtafweer kunnen vallen. Kiev heeft wel Patriot-luchtafweer gekregen maar dat duur systeem is bedoeld voor bedreigingen zoals balistische raketten, die met andere goedkopere systemen niet neer te halen zijn. 

Het ziet er dus naar uit dat de vooruitgeschoven datum van 30 april vermoedelijk iets te optimistisch is geweest. Maar Oekraïne heeft ook niet de luxe om te wachten tot alles is zoals het hoort. Want er staat veel op het spel met dit lenteoffensief. Het is een unieke, maar misschien ook wel enige en laatste kans om de situatie op het slagveld in Oost- en Zuid-Oekraïne definitief in het voordeel van Kiev om te buigen. En hoe langer Oekraïne wacht, hoe moeilijker het kan worden om dat resultaat te bereiken.

Het land kan momenteel nog altijd rekenen op een robuuste steun van het Westen. De eenheid daarover in de westerse landen is nauwelijks aangetast. Maar er zijn wel tekenen dat de steun om Oekraïne militair en economische te blijven steunen, kan afkalven. In de Pentagondocumenten staat bijvoorbeeld dat de politieke wil of de militaire mogelijkheden om Oekraïne te steunen in negen landen dalende is, onder meer in België. Het is ook niet zeker of de westerse bevolking die steun zal blijven goedkeuren. In recente peilingen in de VS was er een dalend animo te merken.

Het komt er voor Oekraïne op aan om snel een succes te boeken nu het land voor zijn oorlogsinspanningen grotendeels is aangewezen op het Westen na de aanzienlijke uitputting van de eigen voorraden. De vroegere Amerikaanse NAVO-ambassadeur Alexander Vershbow was in The New York Times duidelijk: “Alles hangt af van dit tegenoffensief… Het zal bepalen of de Oekraïners een fatsoenlijke uitgangspositie krijgen als het gaat over de herovering van hun grondgebied en het creëren van veel meer drukkingsmiddelen om tot een soort onderhandelde regeling te komen.”

Als Oekraïne te lang wacht of als het lenteoffensief mislukt, zouden er wel eens vragen kunnen komen in het Westen waarom al dat gesofisticeerd wapentuig is opgestuurd. Voor Kiev lijkt er dan weinig anders op te zitten dan onderhandelingen te beginnen met Moskou vanuit een weinig benijdenswaardige situatie.

De Oekraïense minister van Defensie Reznikov probeerde donderdag alvast de hooggespannen verwachtingen wat te temperen. Hij noemde die 'enigzins oververhit.' "We lopen een marathon, geen sprint," zei hij in een gesprek met een Oekraïens tv-station. Maar hij zei ook dat het begin van de tegenaanval voor iedereen duidelijk zal zijn uit de nieuwsberichten waarmee hij aangaf dat we de komende dagen en weken extra aandachtig moeten zijn.  

Het doel van het lenteoffensief is ook nog niet duidelijk. De Russische militairen helemaal terugdringen uit Oekraïne lijkt op dit moment veel te hoog gegrepen. Vermoedelijk zullen de Oekraïners op een of meerdere plaatsen proberen door de Russische linies te breken. Algemeen wordt verwacht dat dit in het zuiden van het land gebeurt. Oprukken naar Melitopol (75 kilometer van de frontlijn) is een vaak geciteerd scenario want daardoor zou de landbrug met de Krim worden doorgeknipt. In de stad is ook een actief Oekraïens verzet dat de Russische verdedigingslinies intussen kan verzwakken.

Vanuit de rechteroever van de Dnjepr nabij Cherson naar de Krim doorstoten (ook zo'n 75 kilometer) is ook een voor Kiev aantrekkelijk scenario. Als Oekraïne de Krim zou kunnen bereiken, zou Moskou geconfronteerd worden met een directe bedreiging van het gebied dat het sinds 2014 als een essentieel onderdeel van Rusland beschouwt. Maar daarvoor moet je de Dnjepr over die gemiddeld een halve kilometer breed is. Alleen in Nova Kachovka is er nog een oversteekmogelijkheid via de brug aan het stuwmeer, maar die brug is smal, deels beschadigd en heel kwetsbaar.

In het verleden is de Oekraïense legerleiding evenwel al vaak gekomen met verrassingen. Vorig jaar in de zomer verwachtte iedereen ook een offensief in het zuiden, maar de Oekraïners sloegen succesvol toe ten oosten van Charkiv.  

Rusland heeft de laatste weken zijn militaire inspanningen in Oekraïne duidelijk teruggeschroefd. Het Russische winteroffensief, dat tegen eind maart de hele Donbas moest veroveren, is niet gelukt. Het aantal artilleriebeschietingen is de laatste weken volgens Oekraïense bronnen verminderd. Alleen in en rond Bachmoet en Avdiivka wordt er nog zwaar gevochten.

Het Kremlin wil blijkbaar de trofee van het totaal kapotgeschoten Bachmoet op zijn hoed steken, tegen het advies van zijn eigen militairen in. De stad heeft geen grote strategische betekenis voor het verdere verloop van de strijd, maar heeft intussen natuurlijk wel een hoge symbolische waarde gekregen die het Kremlin in eigen land goed kan gebruiken om de oorlog te blijven verkopen aan de eigen bevolking.

De luchtaanvallen op de Oekraïense energie-infrastructuur zijn intussen in intensiteit sterk gedaald. De grote luchtaanval van gisteren was de eerste na een onderbreking van bijna twee maanden. Het doel om de Oekraïense bevolking in de kou te zetten is niet gelukt, maar Rusland heeft er wel een groot deel van zijn kruisraketten aan verspild. Net als Oekraïne heeft ook Rusland te kampen met allerlei tekorten aan materieel en munitie. 70 jaar oude T55 tanks worden nu ingezet om de honderden verloren modernere tanks te compenseren.

Maar Rusland is wel volop bezig om de tekorten aan te vullen. Rusland zit daar in een betere positie dan Oekraïne. Het heeft als land meer middelen en een grotere industriële basis dan Oekraïne. Het is voor Moskou niet zo moeilijk om die industriële basis volop in te zetten voor oorlogsproductie want het zijn de eigen troepen die strijden in Oekraïne. Voor het Westen, dat Oekraïne op de been houdt en een veel grotere industriële basis heeft dan Rusland, is het veel moeilijker om op die manier de productie van bijvoorbeeld munitie snel op te drijven. Ook dat is een reden dat Oekraïne niet te lang kan wachten met het lenteoffensief want na enkele maanden zouden de grootste tekorten aan Russische zijde wel eens weggewerkt kunnen zijn. 

Het Kremlin bekijkt de oorlog nu vooral op lange termijn en maakt alles klaar voor een uitputtingsslag met het Westen. Rusland denkt die slag te kunnen winnen. Dat verklaart ook waarom er geen echte onderhandelingsbereidheid is bij Poetin. Het doel van de hele operatie blijft ook nog altijd de volledige controle over Oekraïne. Poetin lijkt volgens goedingelichte bronnen nog altijd te geloven in de ultieme overwinning.

De enorme mensentol die deze oorlog kost, heeft intussen nog altijd weinig impact op de Russische samenleving en zet Poetin dus ook niet onder druk om compromissen te sluiten of zijn doelen bij te stellen. Volgens de schattingen in de Pentagondocumenten zouden sinds februari 2022 nu al tot 43.000 Russische militairen zijn gesneuveld en 180.000 zijn gewond, in totaal 223.000. Dat is een aantal dat hoger ligt dan de aanvankelijke invasiemacht.

Ook aan Oekraïense kant zijn er enorme verliezen. Daar gaan de schattingen tot 131.000 doden en gewonden. En dan spreken we nog niet over de duizenden burgerslachtoffers en de schade aan het land die al enkele honderden miljarden bedraagt. Al die ellende heeft de Oekraïense vastberadenheid overigens nog niet verminderd. Peilingen wijzen nog steeds op een overweldigende meerderheid van bij de 90 procent die wil strijden tot de laatste Russische militairen uit Oekraïne zijn verdreven. Ook in mijn gesprekken in Oekraïne in februari ben ik niemand tegengekomen die pleitte voor onderhandelingen.

De komende dagen of weken staan we dus voor een cruciale periode die het verdere verloop van de oorlog in Oekraïne zal bepalen. Na 1 jaar is de bereidheid om te vechten aan beide zijden nog groot genoeg om de oorlog voort te zetten, in Oekraïne bij de bevolking, in Rusland bij de leiding. Onderhandelingen zitten er nog niet aan te komen. Maar als ze ooit beginnen, zal het uiteindelijke resultaat vermoedelijk sterk worden bepaald door wat er in de nabije toekomst aan de frontlinies in Oekraïne zal gebeuren.